نوشته اردشير كشاورز
بخش شصت و سوم
در نوبت قبلی مستند به گزارش های کتاب آبی اسناد وزارت امور خارجه انگلیس و مطالب یادداشت های خاطرات فرید الملک همدانی کارگزار امور خارجه کرمانشاهان و دیگر آثار مکتوب تاریخی مواردی از وقایع سال 1327 هجری قمری برابر با 1288 خورشیدی در کشور و کرمانشاهان را متذکر شدیم و اینک سرخط پاره ای دیگر از حوادث و اتفاقات مربوطه
از پی آورده می شود و در جای خود به تفصیل به تشریح
مواردی ضروری از هر آنچه حادث گردیده می پردازیم و لذا می خوانیم :
سه نفر وکیل (نمایندگان مجلس شورای ملی در دوره ی دوم ) کرمانشاه انتخاب شده و بنا به راپورتی (گزارشی) که از ژنرال قنسول اعلیحضرتی مقیم بغداد برای این سفارت رسیده ( سفارت انگلیس در تهران ـ باز نشر
گزارش های وزارت امور خارجه انگلستان مندرج در کتاب آبی ) شیخ عبداله زنجانی که یکی از علمای معروف نجف است ، در اوایل ماه اوت به قصرشیرین رفته و از طرف خود ملا محمد کاظم خراسانی به ولایات تلگراف کرده است که مالیات ها را به شاه جدید (احمدشاه ) پرداخت نمایند ( در اواخر عصر موصوف به استبداد صغیر ، مراجع ثلاثه ی مقیم عتبات عالیات به عبارت مرحوم آخوند ملا محمد کاظم خراسانی ، آیت اله عبداله مازندرانی و آیت اله میرزا حسین نجل خلیل اعلام کردند مردم ایران از پرداخت مالیات به محمد علی شاه خودداری کنند ) و اهتمام در آسایش مردم بجا آرند .
در 21 ماه اوت ملاکاظم (آیت اله ملا محمد کاظم آخوند خراسانی ) تلگرافی به یکی از علمای کرمانشاه نموده است مبنی بر آن که علما سعی در جلوگیری ازفساد نموده ، نگذارند امثال اغتشاشی که درکرمانشاه روی داده بود ، پیدا شود و به علاوه نگذارند در آتیه هم نظایر آن ظهور یابد . (1)
به هر صورت در آن برهه از زمان به جهت آشوب های فراگیر درکشور و از جمله موضوع زد و خورد بین طرفداران ظهیرالملک زنگنه و خاندان معین الرعایا در شهر کرمانشاه ، انتشار خبر خلع محمد علی شاه از سلطنت و جلوس فرزندش تاحدی از شدت و حرارت وقایع کاسته و اما تداوم و بازتاب منازعه ی جمعی بین خاندان های کرمانشاهی مورد بحث موجبات بیمناکی و تشویش خاطر علمای مقیم عتبات را نسبت به سرنوشت مردم و جامعه ی کرمانشاهانی فراهم آورده ،
در حالیکه علیرغم حوادث مرکز کشور و تعویض سلطنت ، اما و همچنان آتش آشوب در شهر کرمانشاه ،
منطقه را در تَف هیاهوی خود می سوزاند .
ودر نهایت خواندیم که هجوم سواران و تفنگچیان ایل کلهر که به حمایت از ظهیرالملک به شهر کرمانشاه ورود کرده بودند و بیم قحطی و نبود آذوقه بر پریشانی مردم می افزود و ابواب آمد و رفت مردم و ورودآذوقه نیز مزید بر علت شده بود، برابر اقدامات سیاسی انجام شده و ملاقات داوودخان سردار مظفر کلهر با ظهیرالملک مقرر شد تا بیش از سی تن از همراهان داوودخان در شهر نمانده و مابقی تا تعیین تکلیف معین الرعایا و همراهانش که در ساختمان کنسولگری انگلیس تحصن کرده بودند ،
شهر را ترک کنند و این اقدام نیز امیداواری دیگر بود که تا حدی آسودگی خیال مردم را در برداشت و در این عرصه و با توجه به گذشت بیست روز از مدت زمان
سپری شده ی تحصن متحصنین ، چون زمزمه ی بیرون کشانیدن آنان با قوه ی قهریه شنیده می شد ،
پناهندگان شبانه ، مخفیانه و به صورت فرار و گریز ، از ساختمان کنسولگری برون آمده و شهر را به مقصد نامعلومی ترک کردند .
بعد از چند روز مشخص گردید برادران معینی راهی خاک
کلیایی شده و همراه سواران و عشایر و تفنگداران محال مذکور و همراه با مرحوم حسینقلی خان امیرامجد کلیایی
راهی کرمانشاه شده و در تاق بستان اطراق کرده اند .
تعداد عشایر کلیایی همراه معین الرعایا را تا پنج هزار تن
نوشته و از آن مکان خواسته های خود را دال بر انتقام و بازپس گیری اموال غارت شده ی ساختمان حسینیه و خانه مسکونی معین الرعایا و ...و ... به حکومت و
به تعبیری به انجمن ولایتی کرمانشاه که افتتاح گردیده بود ابلاغ کردند.
پیش از پیگیری موضوع ضرورت باز پرداخت
پاره ای از حوادث و بیان موضوعاتی چند محسوس
می نماید که به آن می پردازیم و سپس به ادامه ی گفتار خواهیم پرداخت .
در خاطرات فرید الملک ذیل یادداشت های ایام ماه رجب سال 1327 هجری قمری و افتتاح انجمن ولایتی می خوانیم :
چهارشنبه 17 رجب 1327 ـ امروز در کرمانشاه انجمن ولایتی را با حضور حضرت آقای ظهیرالدوله حکمران و آقایان و اعیان و جمعیت کثیری افتتاح نمودند منتخبین جنابان آقایان آقا محمد مهدی مجتهد ، آقای شیخ هادی مجتهد ، آقای آقا اکبر مجتهد ، آقای حاجی آخوند ملا حسین ، شاهزاده محمد باقر میرزا ،
ابوالحسن خان و حاجی سید علی تاجر هستند به اکثریت آرا ... (2)
موضوع انتخابات انجمن ولایتی کرمانشاه طی رقیمه و یا مکتوبی ، موضوع صورت جلسه ی نتایج انتخابات مذکور به تاریخ دوازدهم رجب 1327 قمری با مُهر کمال الدین الموسوی البهبهانی و ... امضاء صفاعلی که در اینجا مربوط است به لقب طریقتی مرحوم ظهیرالدوله در آرشیو اسناد مرحوم آقامحمد مهدی مجتهد و در چاپ و نشر کتاب اسناد نهضت مشروطیت ذیل سند شماره 65 آمده است که گزیده ای از آن را در پی می آوریم :
چون موافق قانون مقدس مشروطیت و بر طبق مواد نظام نامه درهریک از بلاد و ممالک محروسه می بایست اعضای انجمن نظار به اکثریت آرا ، منتخب و باید به اشخاصی که شرایط را دارا باشند برای تعیین اعضا و نمایندگان هر هیئتی در محل معین در عرض دو هفته متوالی به دادن تعرفه مشغول باشند و در آخر به تعیین وکلا ( نمایندگان انجمن ) هست بپردازند در دارالدوله ی
کرمانشاهان در روز جمعه 12 شهر رجب 1327 با حضور
اعضای نظار و جناب رضی الملک نماینده ایالت جلیله و جناب اجل اکرم افخم اشرف آقای ظهیرالدوله با حضور جماعتی از اعیان و اشراف اخذ اوراق آرا به عمل آمد و آقایان جناب مستطاب حجت الاسلام آقای آقا محمد مهدی مجتهد 580 رأی ، عمده الامراء ابوالحسن خان زنگنه 418 رأی ، جناب مستطاب شریعت مآب حاجی ملا حسین پیش نماز 209 رأی ، حاجی سید هادی مجتهد 196 رأی و نواب مستطاب اشرف والا شاهزاده محمد باقر میرزا 184 رأی . (3)
پیش تر گفتیم که بیش از پنج هزار نفر از عشایر کلیایی در معیت برادران معین الرعایا به تاق بستان ورود کرده و خواسته هایی را مبنی بر استرداد اموال غارت شده و تادیه ی خسارت های وارده به حسینیه و خانه
معین الرعایا ، رییس التجار و ووثوق الممالک همراهان برادران معینی از طریق حکومت ابلاغ و لذا بیم و احتمال جنگ مجدد همچنان می رفته است ، چرا که با ورود سوار و تفنگچی کلیایی ، اکبرخان معاون الرعایا و تعدادی از اهالی به منظور دست یابی به خواسته های
اعلام شده ، در تلگرافخانه شهرکرمانشاه تحصن کرده و از این روی اقدام آنان ناامنی و هیجان عمومی در کرمانشاه را دامنه بیشتری داده و در نتیجه هواداران ظهیرالملک زنگنه نیز در برابر خواسته های هواخواهان معین الرعایا ، اخراج معاون الرعایا (معاون لشکر بعدی )
را از شهر کرمانشاه خواستار شده و از این نظر اقداماتی آن چنان ، بسته شدن دکان های شهرو بیم ایجاد قحطی را پیش آورده و بر این اساس و روال ، معمران و بزرگان کرمانشاه ناچار به دخالت شده تا از بار
نگران کننده ی پیش آمده کاسته شود و در نتیجه شاهزاده جلال الدین میرزای محتشم الدوله فرزند امامقلی میرزای عماد الدوله ، آقا سید حسن اجاق و دیگرانی چند عازم تاق بستان شده تا در جهت حل منازعه ی خاندان های ظهیرالملک و معین الرعایا که ابعاد توسعه یافته ی آن ، مشکل عمومی مردم گردیده بود به مذاکره بنشینند. (4)
ادامه دارد
ـــــــــــــــــــ
پی نوشت های ارجاعی :
1 - کتاب آبی ـ جلد سوم ـ پیشین ـ ص 731
2- خاطرات فرید الملک ـ قبلی ـ ص 326
3- اسناد نهضت مشروطیت کرمانشاهان ـ پیشین ـ صص 143 و 144
4- کرمانشاه در انقلاب مشروطیت ـ اردشیر کشاورز ـ قبلی ـ ص 331
